«ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا» پروردگارا! صبر و شکیبایی را بر ما فرو ریز و قدمهایمان را (در زندگی) ثابت و پایدار نما. (سوره بقره ـ آیه 250)

«شخصیت» در تعریف روانشناسی و روانپزشکی ، معرف مجموعه ای از صفات ، رفتارها ، افکار و تمایلات عاطفی و هیجانی هر فرد می باشد ، که او را از دیگران متمایز می کند.

دانش امروز ، عوامل شکل دهنده شخصیت انسان را در دو گروه درونی و بیرونی ، طبقه بندی می نماید . صرف نظر از عوامل درونی و جسمی تاثیر گذار بر روی شخصیت ( از جمله مسائل ژنتیکی ، وضعیت فیزیکی و ظاهری بدن ، مسائل هورمونی و شیمیایی و .. ) عوامل بیرونی (محیطی) نقش عمده ای را در شکل دادن به شخصیت انسان ، ایفا می کنند.

این عوامل بیرونی شامل:

1. تاثیر والدین و خانواده

2. عوامل فرهنگی ـ اجتماعی

3. تجارب زندگی می باشند(1)و تاثیر هر کدام از این عوامل بر شخصیت انسان توسط مطالعات متعدد پژوهشی به اثبات رسیدده است .(2)

با توجه به نقش این عوامل متعدد ، بر روی تشکیل شخصیت ، می توان رسیدن به ثبات شخصیت و برخورداری از آرامش و پایداری شخصیتی را یکی از ایده آل ترین ، خواسته های بشری دانست،چرا که وجود ناهنجاری در هر کدام از عوامل شکل دهنده شخصیت می تواند اثرات فاجعه آمیزی مثلا به صورت اختلالات پیچیده و متعدد شخصیت به بار آورد.

اما بی ثباتی شخصیت (پسیکوپاتی) که گاهی از اصطلاح آن در ممالک غربی برای برچسب زدن به مخالفان سیاسی و مذهبی نیز استفاده می شود (3) ، دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن از تغییرات دائمی حالات و رفتارها و افکار رنج می برند ، به نحوی که هر لحظه به رنگی در می آیند و نغمه جدیدی ساز می کنند ! این بیماران که بدون آن که با عنوان بیمار شناخته شوند و به وفور در جامعه حضور دارند ، کسانی هستند که از کمترین درجه سازشکاری و انطباق در خانه ، مدرسه محل کار یا حتی در امر ازدواج برخوردارند ، به عنوان مثال به تغییر مکرر شغل می پردازند یا گروه و جناح سیاسی خود را پیوسته تغییر می دهند.

مبتلایان به این اختلال که در جامعه ایرانی با عناوینی چون بوقلمون صفت ، عضو حزب باد ، دمدمی مزاج و .. معرفی می شوند در واقع از بیماری «بی ثباتی عمومی شخصیت» رنج می برند.

با این که موارد درمانی متعددی در کتب روانپزشکی برای درمان این بیماران لیست می شود ( از جمله این که در دارو درمانی گروهی از اینان که دچار اختلال ریتم مغزی هستند از داروهای محرک دستگاه عصبی استفاده می گردد ) اما از دیدگاه ما ، «نماز» باز هم می تواند ایفاگر نقش بسیار مهمی در پیشگیری و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد.

پذیرفتن مطلق و تسلیم در مقابل «یک دین» و پیروی از «یک مذهب» و پیمودن «یک راه» که همانا صراط مستقیم است ، ویژگی مهم و برجسته نمازگزاران است . نمازگزار ضمن تکرار «یک مجموعه» از الفاظ و اذکار واحد در طی نمازهای روزانه خود ، پیوسته «یک عقیده واحد» و یک خط مشی مشخص را در زندگی خود دنبال می کند و بدین ترتیب گویی «یک شخصیت ثابت» و «یک روش و منش معین» و «یک ایدئولوژی همیشگی» را برای خود انتخاب می نماید و در حین تکرار جزء به جزء اصول اساسی ایدئولوژی خود در نماز (که همگی آن اصول در مضامین نماز متجلی است) پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خودمی پردازد ، بدین ترتیب برای آن گروه که نماز را تکرار مکررات می دانند شاید توجه به همین یک نکته کافی باشد ، که در ورای همین تکرار همیشگی ، موهبت بزرگ ثبات شخصیت و تعادل کامل روانی نهفته است که می توان آن را به نوعی سر منشاء تمام موفقیت های بشری در عالم ماده ومعنا دانست.

منابع:

1. روانپزشکی لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه : دکتر حسن مرندی صفحه 63

2. از جمله مطالعات راث بندیکت و مارگارت مید درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان

3. روانپزشکی لینفورد ـ ریس ،مقاله اختلالات پسیکوپاتیک ترجمه : دکتر احمد محیط ، صفحه 304

پس کدامیک از دو دسته مردم سزاوار به امنیت اند، اگر می دانید ! (بگو): کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند.(آیه 82 انعام)

هر چند که در پزشکی و زیست شناسی امروزی واژه استرس به معنی هایی متفاوتی به کار می رود ، اما بر اساس تعریف «هانس سلیه»(روانپزشک) استرس در پزشکی و روانپزشکی معمولا اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد که قادر به ایجاد بیماری های جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است.

مطالعات «هاروی برنر» (محقق برجسته استرس) نشان می دهد که آمار مرگ و میر ، بیماری های جسمی ، خودکشی و دیگرکشی ، پذیرش به بیمارستان های روانی و زندان ها و.. در میان افرادی که در معرض استرس های گوناگون بوده اند ،به مراتب بیشتر از افراد عادی است.

از آنجا که زندگی انسان ها در عصر حاضر ، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این که لازمه زیستن و تداوم زندگی سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست ، لزوم برخورداری انسان از وسایلی که درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حکمفرما سازند ، به وضوح احساس می شود.

چنانچه با دقت کافی و استناد به شواهد آماری به مکان هایی که استرس های متعدد زندگی کار افراد را به آنجا می کشاند ( مکان هایی مثل مطب پزشکان ، بیمارستان های جسمی و روانی ، قبرستان جوانمرگ ها !؟! ، زندان ها و .. ) سری بزنیم متوجه می شویم که تعداد مذهبی ها ، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است.

به عنوان مثال در کشور خودمان 90% محکومان زندان ها را افراد بی نماز تشکیل می دهند . یا مثلا آمار بیماران بستری در بیمارستان ها که با نماز بیگانه اند به طرز باورنکردنی بیش از اشخاص مقید به نماز است.

این موضوع نه فقط در کشورهای مسلمان ، بلکه در سرتاسر جهان عمومیت دارد . به عنوان مثال : بررسی جوامع «هوتری» در آمریکای شمالی حاکی از آن بود که بروز اختلال روانی در آنها کمتر از سایر افراد جامعه است . جوامع هوتری نسبتا پایدار و منزوی هستند و در شرایط آرام کشاورزی و با عقاید دینی استوار زندگی می کنند.

بدین ترتیب می توان با فیلسوف بزرگ قرن اخیر «لیمان» هم عقیده بود ، آنجا که گفته است : «دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تکیه گاه روحی می بخشد.» با این اوصاف «نماز» به عنوان برجسته ترین چهره ایمان ، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می کند و اگر به یاد آوریم که بیش از 60% مراجعه کنندگان به بیمارستان های عمومی ، در واقع از یک مشکل روانی رنج می برند و بیماری های (روان تنی) در طب نوین روز به روز جایگاه مهمتری پیدا می کند ، می توانیم از دریچه تازه ای از نقش نماز در بیماری های جسمی سخن بگوییم.

سستی نسبت به نماز عوامل متعدد و فراوانی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می شود :

1- همانطور که گفتیم عدم آگاهی لازم از آثار و خیرات و برکات نماز در زندگی فردی و اجتماعی و در تامین سعادت دنیا و آخرت انسان و نیز غفلت و فراموشی فلسفه و آثار نماز و عدم معرفت نسبت به خالق یکتا و حقیقت نماز که باعث می شود توجّه به نماز در ما کمتر شود . مهمترین مشکل ما با نماز این است که خود را نیازمند به نماز خواندن نمی دانیم بلکه تنها به چشم یک تکلیف به آن نگاه می کنیم ؛ تکلیف هم همانطور که از لفظ آن معلوم است یعنی کاری که با مشقت و سختی انجام پذیرد . همه ی اینها به این خاطر است که نسبت به خالق خویش , معرفت صحیحی نداشته و از اسرار نماز آگاه نیستیم . اگر پی به عظمت خدای یکتا ببریم و بدانیم که او معشوق هستی است و نماز عشق بازی با این معشوق است و او با همه عظمت خود به ما اجازه داده که به دیدارش برویم، آیا در انجام آن کوتاهی خواهیم کرد؟

                   راز سعادت ما

                   در زندگی نماز است

                   راز و نیاز دل با

                   معبود بی نیاز است

                   *

                   چون ما وضو بگیریم

                   در چشمه های تقوا

                   گل می شود شکوفا

                   در باغ سینه ی ما

                   *

سجّاده ام را به سمت قبله نیاز می گشایم /

تا ذره ذره وجودم را به معراج نگاهت پرواز دهم /

می ایستم به قامت ، در برابرت تا عظمتت را سپاس گویم /

به رکوع می روم تا بزرگی ات را به یاد بیاورم /

و به سجده می افتم ، تا بر بندگی ام مُهر عشق بزنم /

چه آرامش پایان ناپذیری در نگاه توست !

چه لحظه های مهر افروزی در ذکر یادت ...

پروردگارا !

دستان دعایم را ، به عرش الهیت برسان /

دلم را به حلاوت دوستیت /

و چشمان باران زده ام را به دیدارت نورانی گردان ... .

-----------------/*

ایمیل شده توسط مهراوه آبروی از فلاورجان

سجده قاعده بزرگ و آرم الهی

عوامل حواسپرتی در نماز و درمان آن

چگونه نمازی مورد قبول خداوند واقع می شود؟